آنچه که بین مربیان و بازیکنان فوتبال به عنوان آگاهی محیطی استفاده میشود در واقع و صحیح تر آگاهی فضایی یا Spatial Awareness میباشد چون در فوتبال با دو مقوله ی فضا و زمان سروکار داریم بهتر است از لفظ آگاهی فضایی به جای آگاهی محیطی استفاده کنیم که هم جامع تر و هم حرفه ای تر میباشد و از لحاظ فوتبالی نیز قابل فهم تر است.
آگاهی فضایی(اجرای تکنیک اگاهی فضایی)پیش درآمد و مقدمه ی اجرای دیگر تکنیک ها در فوتبال است چه تکنیک های با توپ ،چه بدون توپ،چه تکنیک های تدافعی و چه تکنیک های تهاجمی در این مقاله هر جا صحبت از آگاهی محیطی شد منظور همان آگاهی فضایی است
منظور از آگاهی فضایی چیست؟
مشاهده ی لحظه به لحظه ی فضای اطراف توسط یک بازیکن و اشراف کامل بر تحرکات در فضا به منظور اجرای بهتر تکنیک ها و شرکت موثر در کارهای گروهی را آگاهی فضایی گویند.
آگاهی فضایی از تکنیک های بدون توپ فوتبال است که باید در طول90+ دقیقه توسط همه بازیکنان در زمین بازی اجرا شود.
در فوتبال مدرن سرعت بسیار مهم است و سبب تفاوت بنیادین بین فوتبال مدرن و کلاسیک شده است،سرعت فوتبال به شدت افزایش یافته و یک بازیکن برای اینکه بتواند خود را در زمین بازی حفظ کند وبرای تیمش تاثیرگذار باشد،در جورچین تیمی حضور داشته باشدو به نیمکت ذخیره ها منتقل نشود باید بتواند سریع تصمیم گیری صحیح کند و در صورت نیاز سریع تصمیمات خود را تغییر دهد.
مغز یک بازیکن زمانی خواهد توانست سریع و صحیح تصمیمگیری کند که داده های درستی دریافت کند این داده ها از طریق دیدن تغییرات و تحولات ماحول او به وسیله ی چشم ها تامین میشود.از نشانه های یک بازیکن هوشمند
یا Smart player این است که او در تمام زمان ها (زمان هایی که فاقد توپ است)و مکان ها در حال اسکن زمین بازی است.
سر یک بازیکن فوتبال همیشه بالاست،سر یک فوتبالیست باید مانند یک رادار عمل کند و تمامی فضاهای خطرناک،مرده،خالی،فشرده،…موقعیت بازیکنان خودی،موقعیت بازیکنان حریف را شناسایی کند تا در این صورت بتواند توپ را در فضاهای حائز اهمیت و دور از بازیکنان حریف دریافت کند
بازیکنی که تکنیک آگاهی فضایی را در سطح استادی و با کیفیت بالایی اجرا میکند،تصویر روشنی از نقشه ی خود در ذهنش دارد،این بازیکنان گاهی دو یا سه مرحله بعد از دریافت توپ را ذهن خود دارند.این بازیکنان قبل از دریافت توپ مقصد را در ذهن دارند و بلافاصله پس از دریافت توپ اهداف خود را اجرایی میکنند
تفاوت در سطح اجرای مهارت های تکنیکی مهمترین دلیل تفاوت بین بازیکنان است،اگاهی فضایی نیز از این قاعده مستثنا نیست برخی از بازیکنان نسبت به دیگر بازیکنان توانایی بیشتری در اجرای این مهارت دارند اما این تفاوت با تمرین و ممارست ایجادشده و با تمرین و ممارست نیز برداشته خواهدشد.
به وسیله ی آگاهی فضایی بازیکنانی که ورزشکاران خارق العاده ای نیستند می توانند با بازیکنان قوی تر و سریعتر از خود به خوبی رقابت کنند به عنوان مثال زین الدین زیدان به دلیل سرعت پایین توسط عبدالحمید کرمالی به تیم ملی الجزایر دعوت نشد اما او با تیکه بر توانایی آگاهی فضایی و توسعه ی آن موفق شد این نقص را پوشش دهد و به عناوین زیادی دست پیداکند.
نحوه ی انجام لمس اول(First Touch)وحرکات بدون توپ همانند شیفتینگ و پوشش در دفاع نشانگر عیار ذهنی بازیکن و همچنین کیفیت و میزان آگاهی فضایی او میباشد.
تاثیر آگاهی فضایی در توانایی فردی و تیمی
مهارتهای تکنیکی بازیکنان فوتبال ، اصلی ترین دلیل تمایز آنها با یکدیگر هستند . اهمیت برخی از این تکنیکها به دلیل پیش نیاز بودن آنها بیشتر است و در صورتی که بازیکنی در سایر تکنیکها از توانایی کمتری برخوردار باشد ، میتواند با بهبود در آن مهارت پیش نیاز ، خود را به سطح بالاتری برساند . به نظر میرسد که هیچ مهارتی بیشتر از آگاهی محیطی در توانایی فردی بازیکنان تاثیر گذار نیست . به عنوان مثال اگر بازیکنی از سرعت و یا قدرت دریبلینگ کمتری برخوردار باشد ، میتواند با تمرکز و ممارست بر توسعه توانایی آگاهی محیطی و قدرت دیداری با سایر بازیکنانی که سریعتر هستند رقابت و یا حتی تاثیر گذارتر باشد . در میان بازیکنان حرفه ای ، بازیکنی همچون زین الدین زیدان در تیم ملی الجزایر به دلیل سرعت پایینش کنار گذاشته شد ، اما او با تکیه بر توانایی آگاهی محیطی اش موفق به کسب عنوان بهترین بازیکن جهان نیز گردید .
چرا مربیان فوتبال باید به توسعه اگاهی فضایی بازیکنانشان توجه داشته باشند ؟
آگاهی فضایی تکنیکی است که در فعالیتهای کار با توپ بیشترین کاربرد را دارد و همواره یک بازیکن فوتبال در جستجو و درک موقعیت فعلی اش است ، تا بتواند برای اجرای حرکاتش بهترین تصمیم را اتخاذ کند . از سوی دیگر همواره همه بازیکنان و در هر پست با این معقوله سر و کار دارند و همانطور که میدانید فوتبال ورزشی است گروهی و اگر بازیکنی در این تکنیک دچار ضعف باشند در روند حمله ، انتقال و دفاع تیم اخلال وارد میکند که ای موضوع باعث از دست رفتن فرصتهای گلزنی و یا موقعیت دادن به حریف میشود . اما دیگر موردی که در خصوص آگاهی محیطی میتوان اشاره کرد ، تاثیر بیشتر این تکنیک نسبت به سایر تکنیکهاست ، چرا که اگر تنها یک بازیکن از بازیکنان ، توانایی آگاهی محیطی بالایی داشته باشد در سرعت و کسب موقعیت تیمی بسیار تفاوت ایجاد میکند .
کاربرد و تاثیر آگاهی فضایی در فوتبال
تعبیر مربیان از آگاهی محیطی بصورت عام سربالا بودن در حین اجرای تکنیکهای فوتبال میباشد ، اما اگر بخواهیم تعریف صحیحی از آگاهی محیطی داشته باشیم ، میتوان آگاهی محیطی را به درک لحظه به لحظه محیط پیرامون بازیکنان ، برای اجرای مطلوب تکنیکها و تاکتیکهای تیمی تشریح کرد . بنابراین بازیکنانی که از توانایی آگاهی محیطی قدرتمندتری برخوردارد باشند در پازل تیمی نقش تعیین کننده تری را ایفا میکنند .
ویدیوی زیر نمونه هایی از آگاهی محیطی مناسب در فوتبال را مشاهده می کنید:
بازیکنان در جریان یک مسابقه ، چگونه با آگاهی فضایی درگیر هستند ؟
هر بازیکن در هر لحظه از یک مسابقه ، همواره بدنبال پاسخگویی به این سئوالات است :
- در چه موقعیتی از بازی قرار دارم ؟ ( آیا میتوانم باید حرکت کنم ؟ آیا باید دریبل کنم ؟ و یا بایستم )
- بازیکنان هم تیمی من در کجا مستقر شده اند ؟ ( کدام یار هم تیمی وضعیت بهتری برای دریافت پاس دارد و میتواند خطرناکتر باشد ؟ )
- توپ در کجا نسبت به موقعیت فعلی ام مستقر شده است ؟ ( سرعت ، ارتفاع و شدت توپ چگونه است ؟ با چه سرعتی حرکت کنم تا به توپ برسم ؟ به کدام قسمت توپ ضربه بزنم ؟ )
- موقعیت من نسبت به فضای خالی چگونه است ؟ ( فضای خالی در کجا وجود دارد تا به سمت آن حرکت کنم ؟ آیا آن فضا موقعیت مناسبی برای حرکت یار هم تیمی است ؟ )
- موقعیت من نسبت به حریف چگونه است ؟ ( چقدر با حریف فاصله دارم ؟ چه میزان فرصت برای کار با توپ دارم ؟ سرعت و ریتم حرکت او چگونه است ؟ )
او پس از تجزیه و تحلیل موارد ذکر شده ، نسبت به اجرای حرکتش اقدام میکند و هر چه در پاسخ و تصمیم گیری در سئوالات ذکر شده موفقتر و سریعتر عمل کرد ، این بدان معناست که او از آگاهی محیطی بهتری برخوردار است .
چگونه آگاهی فضایی را تفهیم بازیکنان کنیم ؟
با توجه به توضیحی که در بالا ذکر شد ، به این نتیجه می رسیم که آگاهی محیطی تنها دیدن اطراف نیست ، بلکه درک محیط نسبت به وضعیت بازیکن است . ضروری است که در حین تمرینات بازیکنها را در معرض پاسخگویی به سئوالات اگاهی محیطی قرار دهید . به عنوان مثال : اگر بازیکنان برای گرم کردن ، در حال دریبلینگ ( حمل توپ ) هستند ؛ در همان حین از انها این سئوالات را بپرسید . ( پشت سرت چه بازیکنی است ؟ حرکت کن به فضای خالی ؟ مهران کجاست ؟ روی دیوار پشت سرت چه نوشته است ؟ و … ) این سئوالات بازیکنان را درگیر با آگاهی محیطی کرده و در نتیجه دیگر انها به موضوعات ذکر شده بی تفاوت نیستند .
اهمیت آگاهی فضایی در پستهای تخصصی بازیکنان
تاثیر آگاهی فضایی در کار دروازه بانان
هدف همه مهاجمان رسیدن به مقصد که همان گل است ، میباشد و طبیعتا برای انان موقعیت استقرار دروازه بان بسیار کلیدی است . از همین رو یک دروازه بان باید مدام موقعیت خود را نسبت به دروازه تحلیل کرده تا فرصت گلزنی را به مهاجم ندهد . یکی دیگر از مواردی که آگاهی محیطی بر کار دروازه بانان تاثیر میگذارد ، شروع مجددهاست . بررسی موقعیت یار هم تیمی و سرعت حرکتش بر کیفیت شروع مجدد تاثیر گذار است .
تاثیر آگاهی محیطی در کار مدافعان
مدافعان در جریان بازی باید موقعیت خودشان را نسبت به مهاجمان در نظر بگیرند و با توجه به اینکه در حرکت و سرعت مهاجمان تغییر ایجاد میشود ، مدافعان باید از توانایی بالایی برای درک موقعیت حریف داشته باشند تا در اجرای تکنیکهای یک در مقابل یک دفاعی ، درک کنند که چه زمان باید به سمت مهاجم حرکت کنند ، چه زمان ایجاد تاخیر کنند ، چه زمان به توپ او یورش ببرند و چه زمان در خط دفاعی ایجاد پوشش و تعادل نمایند .
تاثیر آگاهی محیطی در کار هافبکها
بازیکنان میانی بدلیل اینکه از دو سمت تحت فشار حریف قرار میگیرند باید از توانایی اگاهی محیطی ویژه ای برخوردار باشند . آنها در هر لحظه باید نسبت موقعیت خود را نسبت به حریف ، فضا و یار هم تیمی داشته باشند تا بتوانند عملکرد بدون اشتباهی را در ارسال پاسها ، دریبلینگ و شوتزنی داشته باشند . در تمرینات به بازیکنان و به خصوص هافبکها آموزش دهید تا مدام اطراف و پشت سر خود را نگاه بی اندازد و درک مناسبی داشته باشند تا بتوانند در لحظات بازی عملکردهای بدون نقصی را به نمایش بگذارند .
تاثیر آگاهی محیطی در کار مهاجمین
معمولا وضعیت عددی مهاجمین از مدافعین در یک سوم تهاجمی کمتر است ، پس مهاجمین باید بی آموزند تا با استفاده از آگاهی محیطی سریعترین تصمیم را بگیرند تا موقعیت حمله با پوشش و برگشت مدافعان از دست نرود . تلاش کنید تا در جلسات تمرینی ، عکس العمل مهاجمین را افزایش داده تا بازخورد متفاوتی از موقعیتهای تهاجمی نسیب تیمتان شود .
قانون دو نگاه
بخش اول قانون دو نگاه :
بخش اول قانون دو نگاه بدین معناست که بازیکن قبل از تصاحب و دریافت توپ با نگاه اول باید درک صحیحی از اطرافش و بخصوص پشت سرش داشته باشد و در نگاه دوم یعنی زمانیکه برای ارسال پاس و یا دریبلینگ حرکت میکند باید درک مجددی از وضعیت پیرامونش داشته باشد .
بخش دوم قانون دو نگاه :
این بخش به نگاه عقابی نیز معروف است ، چرا که عقاب در هنگام شکار از دو عدسی در چشمانش بهره مند میشود . با استفاده از یک عدسی شکار را از بالا می بیند و با استفاده از عدسی دوم کوچکترین فعالیت شکار را می بیند . به فوتبالیستها نیز توصیه میشود تا فواصل چند متری پیرامون خود را خوب درک کرده تا در حیت تصمیم گیری فضاهای دورتر را نیز بررسی نمایند تا موقعیتهای ایده آلی را نسیب تیم نمایند.
تمرینات مناسب برای افزایش آگاهی محیطی
ما در مقاله ای گفتیم که بهترین معلم بازی است. از همین اصل باید سعی کنیم تمرینهایی را طراحی کنیم که از دل بازی بیرون می آیند و شرایطشون نزدیک به شرایط بازی باشد
تمرینات بازی در زمین کوچک و در راس آنها تمرینات راندو به خاطر داشتن شرایط ویژه ای که دارند بهترین تمرین برای افزایش آگاهی محیطی در بازیکن هستند در ادامه 2 نمونه از این تمرینات را برای شما ارائه می کنیم :